Wat is overgangsmelk?

Gedurende de eerste paar weken van je baby's leven verandert de samenstelling van je moedermelk ingrijpend. Ontdek de buitengewone eigenschappen van deze overgangsmelk

Geen dag met je pasgeboren baby is hetzelfde en dat geldt ook voor je moedermelk. Wanneer je melk doorkomt, kunnen je borsten groeien tot een maat die je je van tevoren niet had kunnen indenken, en van binnen veranderen ze ook nog steeds. De melkproducerende cellen, en de manier waarop ze met elkaar verbonden zijn, passen zich in de eerste week aan continue borstvoeding aan.¹ Vanaf dat moment tot ongeveer twee weken na de geboorte wordt de melk die ze produceren overgangsmelk genoemd.²

"Wanneer de moeder de placenta baart, begint haar niveau van het zwangerschapshormoon progesteron snel te dalen", verklaart professor Peter Hartmann, vooraanstaande autoriteit op het gebied van de samenstelling van moedermelk aan de University of Western Australia. "Naarmate het progesteronniveau daalt, is er een stijging in melksynthese en ontwikkelt zich een 'normalere' samenstelling van de melk, hoewel het een aantal weken duurt voordat de melk rijp wordt."

Fases van moedermelk: een tussenfase

Als colostrum de 'startvoeding' van je baby is, en rijpe melk zijn voeding voor de lange termijn, is overgangsmelk de brug tussen die twee.

Je moet ze zien als drie verschillende fases van moedermelk, niet als drie afzonderlijke typen. De basisbestanddelen blijven dezelfde zolang je borstvoeding geeft, maar hun niveaus stijgen of dalen afhankelijk van de omstandigheden. Tijdens deze overgangsperiode veranderen ze het meest, en wel dagelijks, omdat je baby die veranderingen ook nodig heeft. 

Je melk verandert omdat die volop bioactieve componenten bevat, zoals onder meer cellen, hormonen en nuttige bacteriën. Het is niet slechts een omschakeling waarbij je rijpe melk 'het overneemt'. In plaats daarvan worden de veranderingen precies afgestemd op wat je baby nodig heeft voor zijn ontwikkeling.^3,4

"De hoeveelheid melk die de moeder aanmaakt, heeft een belangrijke invloed op de samenstelling van de melk", zegt professor Hartmann. "Als haar productie zeer laag is, heeft haar melk een andere samenstelling dan wanneer haar productie stijgt."

Overgangsmelk: toename in de hoeveelheid

Naarmate je baby groeit, heeft hij behoefte aan steeds meer voeding en een andere verdeling van voedingsstoffen. De hoeveelheid melk die je in deze periode produceert, neemt ook sterk toe: je kunt maar liefst 600 of 700 ml in 24 uur tijd aanmaken⁵ – veel meer dan het kleine beetje colostrum dat je in het begin aanmaakte.

"De bestanddelen van de melk van iedere soort zijn specifiek afgestemd op de behoeften van de jongen die die soort voortbrengt"

Je borsten bevinden zich nu in de 'productieopbouwmodus', terwijl ze leren hoeveel melk je baby nodig heeft. Ze worden net als je melk ook rijper. In vergelijking met colostrum bevat overgangsmelk hogere vetconcentraties en een hoger gehalte lactose, een natuurlijke suiker die je baby energie geeft.²

"De lactoseconcentraties stijgen twee of drie dagen nadat je baby geboren is plotseling", legt professor Hartmann uit. "Het vet vertoont ook veranderingen, omdat de concentraties middellange keten vetzuren C10 en C12 in de melk beginnen toe te nemen. Deze vormen niet alleen een snel verteerbare energiebron, maar worden ook geacht antivirale effecten te hebben. Ook nemen natrium en chloride in deze periode af tot zeer lage concentraties, waardoor de melk een zeer laag zoutgehalte heeft."

Eiwitten: het juiste evenwicht

Het eiwitgehalte van je moedermelk verandert ook. Er zijn twee categorieën eiwitten in moedermelk: caseïne en wei. Caseïne verandert in vaste stof (wrongel) wanneer het het zuur in de maag van je baby tegenkomt, en zorgt ervoor dat je baby zich langer voldaan voelt. Het heeft ook antimicrobiële eigenschappen. Wei is rijk aan antistoffen en blijft vloeibaar, dus is het makkelijker te verteren, wat extra belangrijk is voor pasgeboren baby's. Naarmate de darmen van je baby minder kwetsbaar worden tijdens de overgangsfase, veranderen de aandelen wei en caseïne in je melk van een verhouding van ongeveer 90:10 in colostrum naar 60:40 na een maand (en 50:50 als je een jaar lang borstvoeding blijft geven).⁶

Deze verdeling van eiwitten is de ideale samenstelling voor mensen, omdat onze lichamen relatief langzaam groeien, terwijl onze hersenen groot en complex worden. Hierdoor krijgt je baby ook alle aminozuren die hij nodig heeft voor een gezonde werking van zijn hersenen, ogen en andere organen.

De hoeveelheid wei-eiwit in moedermelk is aanzienlijk hoger dan in de melk van andere zoogdieren. In koemelk zijn wei en caseïne in de omgekeerde verhouding aanwezig: 20:80 (daarom is koemelk niet geschikt voor baby's jonger dan een jaar).⁷

"Melk is doelspecifiek", legt professor Hartmann uit. "Hoewel er bestanddelen zijn die in de melk van alle soorten zitten, zoals eiwitten en vetten, kun je aan de typen eiwitten en vetten zien van welk dier ze afkomstig zijn. De bestanddelen van de melk van iedere soort zijn specifiek afgestemd op de behoeften van de jongen die die soort voortbrengt."

Veranderende beschermingsniveaus van overgangsmelk

Hoewel je baby nog steeds heel klein is, begint hij in de eerste paar weken al zijn eigen immuunsysteem te ontwikkelen en heeft hij minder rechtstreekse bescherming van jou nodig.

Dit betekent ook dat de concentraties beschermende enzymen en antistoffen in je melk veranderen. Sommige, onder meer lactoferrine (een beschermend enzym) en sIgA (een antistof) verminderen, terwijl andere, zoals het bacteriedodende enzym lysozym, toenemen.⁸

"Het eiwitgehalte van de melk begint rond deze tijd ook te dalen", merkt professor Hartmann op. "De beschermende eiwitten worden met dezelfde snelheid gesynthetiseerd, maar ze worden verdund door de grotere hoeveelheden melk die worden geproduceerd."

De concentraties van de mineralen zink, koper en mangaan – die elk het immuunsysteem van je baby ondersteunen – worden ook lager naarmate de immuniteit van je baby beter wordt.⁹

Als moedermelk volledig rijp wordt

Tijdens de overgangsperiode verandert de samenstelling van je moedermelk sterk. Aan het einde van de eerste maand wordt je melk volledig rijp. Dat betekent dat de melk geschikt is voor je ouder wordende baby. De samenstelling ervan verandert daarna niet meer zo ingrijpend, ongeacht of je een paar maanden, een jaar of nog veel langer borstvoeding blijft geven.