Korzyści z karmienia mlekiem matki

Makroskładniki

Tłuszcz

Zawarty w mleku matki tłuszcz zaspokaja 50–60 procent zapotrzebowania energetycznego niemowlęcia donoszonego. Tłuszcz jest też nośnikiem wolnych kwasów tłuszczowych i witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Złożone z nasyconych i nienasyconych kwasów tłuszczowych triacyloglicerole stanowią aż 98% tłuszczów znajdujących się w mleku matki. Gromadzące się w błonach biologicznych mózgu i siatkówki LCPUFA, w tym kwasy dokozaheksaenowy (DHA) i arachidonowy (AA), wspomagają wzrok i prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego. U niemowląt karmionych większą ilością mleka matki stwierdzono wyższe stężenie kwasów DHA i AA w korze mózgu, substancji szarej i substancji białej oraz wyższy iloraz inteligencji (do 15. roku życia) niż u niemowląt karmionych mieszanką niezawierającą LCPUFA.

Węglowodany

Najważniejszym węglowodanem znajdującym się w mleku jest laktoza. Zaspokaja ona 30–40 procent zapotrzebowania energetycznego niemowlęcia. Laktoza stanowi dla niemowlęcia ważne źródło energii, ponieważ dostarcza glukozy i galaktozy. Glukoza jest dostarczana głównie do obwodowego układu krwionośnego, gdzie uczestniczy w procesie wytwarzania energii, natomiast galaktoza jest wchłaniana przez wątrobę i rozkładana do glukozo-1-fosforanu, który następnie jest przekształcany w glukozę lub wykorzystywany do uzupełnienia zapasu glikogenu. Galaktoza i glukoza mogą też być źródłem energii dla mózgu; galaktoza jest szczególnie ważnym składnikiem procesu produkcji galaktolipidów (cerebrozydy), które są niezbędne do zapewnienia prawidłowego rozwoju ośrodkowego układu nerwowego dziecka.

Oligosacharydy mleka kobiecego (HMO) to węglowodany złożone o różnej długości: od trzech do dziesięciu monosacharydów. HMO są trzecim pod względem ilości, po laktozie i triacyloglicerolach, składnikiem mleka matki. Ponieważ HMO nie są trawione w jelicie cienkim, nie stanowią źródła energii. HMO mają jednak duży wpływ na odporność: pełnią rolę prebiotyków i wspomagają rozwój flory bakteryjnej, zwłaszcza Bifidobacterium longum subsp infantis i B.bifidum. Działają także jako analogi receptorów, hamując wiązanie patogenów – w tym rotawirusów – do powierzchni układu pokarmowego. Uważa się, że niektóre HMO pomagają chronić niemowlę przed martwiczym zapaleniem jelit, co może być szczególnie ważne w przypadku bardziej narażonych na nie wcześniaków (wiek ciążowych poniżej 36. tygodnia).

Białka

Białka zaspokajają około 8% zapotrzebowania energetycznego niemowlęcia. W mleku ludzkim wykryto ponad 415 białek, w tym białka aktywne i pomagające chronić niemowlę. Poziom białka nie jest jednakowy u wszystkich matek. Najwięcej białka znajduje się w siarze (30–70 g/l), po czym jego poziom w mleku właściwym spada (7–14 g/l) i stabilizuje się. Zawarte w mleku matki białka można podzielić na trzy grupy: kazeiny, białka serwatkowe i białka w błonie otaczające kuleczki tłuszczu mlekowego. Białka serwatkowe stanowią większość białek w siarze; ich ilość zmniejsza się aż do osiągnięcia poziomu 60% w mleku właściwym.

Białka takie jak kazeina β wspomagają inhibicję proteaz bakteryjnych i wirusowych, dzięki czemu mają korzystne działanie antyseptyczne i przeciwinfekcyjne. Ponadto peptydy powstające w wyniku trawienia alfa-laktoalbumin mają silne działanie antybakteryjne wobec bakterii gram-dodatnich i gram-ujemnych. Składniki wielofunkcyjne, takie jak inne białka zawarte w mleku matki, w tym wydzielnicza IgA, laktoferyna i lizozym, a także makrofagi i wolne kwasy tłuszczowe, stanowią niezwykle potrzebne wcześniakowi czynniki przeciwdziałające infekcjom. Współdziałając, inaktywują one, niszczą lub wiążą pewne mikroorganizmy, zapobiegając ich przywarciu do błon śluzowych.

W mleku ludzkim znajdują się również bakterie komensalne, które stają się częścią mikroflory jelit niemowlęcia i mają wpływ na procesy zapalne oraz immunomodulujące. Bakterie komensalne nie tylko zapobiegają nadmiernemu rozwojowi bakterii patogennych, ale także zakwaszają środowisko jelit, wywołują fermentację laktozy, rozbijają lipidy i białka oraz produkują witaminę K i biotynę.

Mikroskładniki

Mleko matki jest dla niemowlęcia źródłem takich mikroskładników jak witaminy rozpuszczalne w tłuszczach i w wodzie, minerały i pierwiastki śladowe – ich ilość jest uzależniona od diety matki. Wapń i fosforany, znajdujące się w mleku niezależnie od diety matki, to niezbędne składniki miceli kazeinowych wymagane w procesie mineralizacji kości. Do pierwiastków śladowych znajdujących się w mleku matki należą miedź, cynk, bar, kadm, cez, kobalt, cer, lantan, mangan, molibden, nikiel, ołów, rubid, cyna i stront. Dostępność biologiczna tych pierwiastków jest największa właśnie w mleku matki.

Komórki

Mleko matki zawiera żywe komórki matki, w tym pochodzące z krwi leukocyty, komórki nabłonkowe gruczołu mlekowego oraz fragmenty komórek. Leukocyty nie tylko chronią matkę, ale też wzmacniają funkcje immunoochronne organizmu dziecka. Ponadto w mleku matki wykryto komórki macierzyste, które w warunkach różnicowania się do komórek gruczołu mlekowego in vitro mogą różnicować się do komórek nabłonkowych gruczołu mlekowego, a także, w odpowiednich warunkach, do komórek innych typów, na przykład komórek kości, mózgu, wątroby, serca oraz komórek beta trzustki. Rola komórek macierzystych w organizmie niemowlęcia nadal jest niejasna, a określenie związanych z nimi możliwości wymaga dalszych badań.

Składników mleka matki, zwłaszcza żywych komórek pochodzących od matki niemowlęcia, nie da się zastąpić sztucznymi zamiennikami. Dieta złożona wyłącznie z mleka matki zaspokaja potrzeby żywieniowe donoszonych niemowląt przez pierwsze sześć miesięcy, natomiast przez pierwsze dwa lata życia mleko matki powinno być wykorzystywane jako uzupełnienie diety złożonej z pokarmów stałych.