Przechowywanie i rozmrażanie mleka matki

Świeży pokarm zawiera żywe komórki matki, posiada również najwyższą zawartość składników odżywczych, czynników wzrostowych i innych cennych komponentów. W miarę upływu czasu, a także na skutek zmiennych temperatur, słabnie działanie tych składników, rośnie natomiast ryzyko skażenia bakteryjnego i rozwoju patogenów. Świeże mleko matki nie jest jałowe; zawiera wiele mikroorganizmów, w tym bakterie patogenne i niepatogenne, wirusy, mykobakterie oraz grzyby. Zawartość bakterii w mleku kobiecym jest zróżnicowana, zazwyczaj jednak większość stanowią bakterie niepatogenne, pochodzące z flory bakteryjnej skóry piersi lub brodawki matki, lub mikroorganizmy chroniące układ pokarmowy noworodka, przenoszone do piersi drogą jelitowo-sutkową.

Wpływ przechowywania pokarmu na jego zawartość mikrobiologiczną, komponenty tłuszczowe i komórkowe, właściwości antybakteryjne oraz przeciwutleniające jest szeroko badany; wiele jego aspektów wciąż jednak jest nieznanych. Oprócz zmian wynikających z czasu przechowywania mleka matki pojawiają się też problemy związane z temperaturą – pokojową bądź panującą w lodówce lub zamrażalniku. Oznacza to, że konieczne jest dostosowanie sposobu przechowywania do temperatury i okoliczności.

Przygotowanie do przechowywania

Mleko matki zachowuje większość właściwości immunologicznych, gdy przechowywane jest w pojemnikach szklanych lub z twardego plastiku, niezawierających polietylenu. Ponadto obecnie nie używa się jako butelek dla niemowląt pojemników zawierających bisfenol A (BPA) ze względu na jego negatywne działanie. Ponieważ istnieje ryzyko rozbicia się szklanych butelek, do przechowywania mleka najlepiej nadają się pojemniki z plastiku dopuszczonego do kontaktu z żywnością, niezawierające BPA i wyposażone w szczelne zakrętki. Dopuszczalne mogą być również inne czyste, aseptyczne lub sterylne pojemniki.

Wskazówki dotyczące przechowywania

Mleko może być przez krótki czas bezpiecznie przechowywane w temperaturze pokojowej. Chociaż analizy wykazały rozbieżne wyniki co do zalecanego czasu przechowywania, to wyższe temperatury wiążą się z wyższą liczbą bakterii w odciągniętym mleku. Jedno z kluczowych badań wykazało, że rozwój bakterii (głównie niepatogennych) przez pierwsze osiem godzin utrzymuje się na minimalnym poziomie w temperaturze 15°C, a na niskim poziomie w temperaturze 25°C, natomiast wzrasta gwałtownie już po czterech godzinach przechowywania w temperaturze 38°C. Autorzy badania wyciągnęli wniosek, że mleko nadaje się do spożycia po 24 godzinach przechowywania w 15°C i po czterech godzinach w 25°C. Oznacza to, że odciągany pokarm można przechowywać przez około cztery godziny w temperaturze do 26°C. Przy niższej temperaturze pokojowej oraz w odpowiednio czystych warunkach dopuszcza się przechowywanie do sześciu godzin.

Mleko matki schładzane w temperaturze około 4°C zachowuje integralność dłużej niż mleko przechowywane w temperaturze pokojowej. Udowodniono, że schładzanie pokarmu spowalnia rozwój bakterii gram-dodatnich w okresie do trzech dni, a nawet ośmiu dni w przypadku mleka o niskim poziomie zanieczyszczenia w momencie odciągania.

Za optymalne uznaje się przechowywanie zamrożonego mleka matki w temperaturze -20°C przez okres maksymalnie trzech miesięcy. W tym okresie zachowana zostaje zawartość witamin A, E i B, białka, tłuszczu, enzymów, laktozy, cynku, immunoglobulin, lizozymu i laktoferyny, choć po jednym miesiącu może nastąpić utrata witaminy C. Wzrost liczby bakterii nie jest znaczący przez pierwsze sześć tygodni. Ogólne właściwości bakteriobójcze mleka zamrożonego są jednak mniejsze niż w przypadku pokarmu świeżego, co spowodowane jest spadkiem liczby żywych komórek, takich jak fagocyty. Dopuszczalne jest głębokie mrożenie w temperaturze poniżej -20°C do 12 miesięcy, jednak już przy -80°C może ono prowadzić do zmian w smaku i zapachu pokarmu, wywołanych rozbijaniem tłuszczu przez lipazę na kwasy tłuszczowe.

Mleko rozmrażać można w lodówce, w pojemniku z ciepłą wodą lub pod bieżącym strumieniem ciepłej wody. Należy unikać rozmrażania mleka matki w gorącej wodzie, mikrofali lub kuchence, gdyż wysokie temperatury mogą powodować utratę właściwości antybakteryjnych i bioaktywnych mleka. Rozmrażanie uważa się za zakończone, gdy mleko stanie się płynne, jednak wciąż jest chłodne i zawiera pewną liczbę kryształków lodu. Obecność kryształków lodu pozwala stwierdzić, że pokarm nie został nadmiernie rozmrożony. Rozmrożone mleko przed podaniem powinno się przechowywać w lodówce. Nie należy pozostawiać go w temperaturze pokojowej na więcej niż kilka godzin, by nie dopuścić do rozwoju bakterii. Wykazano, że ponowne zamrożenie pokarmu rozmrożonego w lodówce nie zwiększa obciążenia bakteryjnego powyżej bezpiecznego poziomu; uważa się jednak, że mleka rozmrożonego całkowicie, czyli do temperatury pokojowej, nie należy zamrażać ponownie.

Abstrakty opracowań

ABM clinical protocol #8: human milk storage information for home use for full-term infants

A central goal of The Academy of Breastfeeding Medicine is the development of clinical protocols for managing common medical problems that may impact breastfeeding success. ...

Academy of Breastfeeding Medicine Protocol Committee (2010)

Breastfeed Med. 5(3):127-30

Human milk: a source of more life than we imagine

The presence of bacteria in human milk has been acknowledged since the seventies. For a long time, microbiological analysis of human milk was only performed ...

Jeurink PV, van Bergenhenegouwen J, Jiménez E, Knippels LM, Fernández L, Garssen J, Knol J, Rodríguez JM, Martín R (2010)

Benef Microbes. 4(1):17-30